Portal internetowy WatchDogPfron został uruchomiony dwa lata temu przez Fundację WatchDogPfron i wpisany do rejestru dzienników i czasopism, co oznacza, że funkcjonuje na podstawie ustawy Prawo prasowe.
Od lipca br. pełnię funkcję redaktora naczelnego portalu WatchDogPfron, którego podstawowym celem jest społeczne kontrolne spojrzenie na funkcjonowanie Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych i wydatkowanie jego środków, ale również i na funkcjonowanie innych instytucji publicznych i wydatkowanie przez nie środków przeznaczanych na realizację zadań zapobiegających wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych z różnych obszarów życia społeczno-politycznego.
Nie korzystamy z dofinansowania ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, a także z innych środków publicznych, ponieważ pełniąc rolę obywatelskiej kontroli nie możemy i nie chcemy być beneficjentami instytucji publicznych, albowiem nie możemy być uzależnieni od tych, których monitorujemy i społecznie kontrolujemy.
Dzięki tej prostej i logicznej zasadzie możemy i prezentujemy niezależne i obiektywne obywatelskie spojrzenie na m.in. dystrybucję środków publicznych, w szczególności Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Będziemy wspierać te działania Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, które zmierzają do usprawnienia jego funkcjonowania jako instytucji i do transparentności wydatkowania środków, a także do uproszczenia procedur administracyjno-finansowych.
Ale będziemy również wyraźnie wskazywać na potrzebę zmian zmierzających w szczególności do racjonalnego wydatkowania środków Funduszu w kontekście efektywności udzielonego wsparcia pracodawcom, jednostkom samorządu terytorialnego, organizacjom pozarządowym itp.
Zamierzamy także publikować i komentować wypowiedzi prominentnych przedstawicieli administracji rządowej i samorządowej dotyczące m.in. oceny systemu lub zmian systemowych, wydatkowania środków publicznych, funkcjonowania instytucji publicznych w obszarze problematyki osób niepełnosprawnych.
Postaramy się upubliczniać wypowiedzi posłów i senatorów zarejestrowane w trakcie problemowych posiedzeń komisji lub podczas debat plenarnych dotyczących osób niepełnosprawnych.
Szczególne miejsce w naszej działalności zajmuje potrzeba gruntownej przebudowy systemu rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych lub też opracowania nowego systemu.
Pragnę zwrócić uwagę, w formie wybiórczej i uproszczonej, na niektóre aspekty nieracjonalności merytorycznej i finansowej obecnego systemu i na potrzebę zasadniczych zmian w obszarze, np.: orzekania o niepełnosprawności, subsydiowania zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz uproszczenia procedur prawno-administracyjnych.
Kilkudziesięciokrotne nowelizacje ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, niejednokrotnie nieprzemyślane i obliczone m.in. na doraźny efekt propagandowy i merytoryczny, przeprowadzane przez różne polityczne ekipy rządzące, zdemolowały racjonalność i sensowność kluczowych rozwiązań oraz narzędzi wsparcia systemu z 1997 r. Dotyczy to m.in. nieracjonalności narzędzi wspierania rehabilitacji i zatrudnienia osób najciężej poszkodowanych czy wysokości i zróżnicowania dofinansowania wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych w ramach systemu Quota-Levi.
Można zaryzykować twierdzenie, że obecny system finansowania rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych przekształca się w strukturalną blokadę społecznej i zawodowej integracji osób niepełnosprawnych. Tym samym tworzy rację jego gruntownej zmiany.
System rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych nie może być postrzegany, jak dotychczas, w kategorii swego rodzaju pomocy społecznej.
Ten przebudowany lub nowy system musi być ważnym działaniem inwestycyjnym państwa i społeczeństwa w osobę niepełnosprawną, w jej poziom sprawności społecznej i osobistej, a zwłaszcza w zdolności do podjęcia i wykonywania pracy zarobkowej, a tym samym do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym.
Jestem przekonany, że kluczowym – wyjściowym elementem reformy systemu, warunkującym następne zmiany systemowe, winna być reforma orzekania o niepełnosprawności, zwłaszcza w kontekście wdrożenia ICF (Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia).
Mam świadomość, że liberalizm orzekania o niepełnosprawności spowodował przedostanie się do systemu rehabilitacji i finansowania zatrudnienia, niemałej grupy beneficjentów, którzy takie wsparcie otrzymują, jakkolwiek obiektywnie rzecz biorąc wsparcia nie wymagają, ponieważ ich naruszona sprawność organizmu oraz ograniczenia w pełnieniu ról społecznych zostały lub mogą być skompensowane przy pomocy np. wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze i techniczne.
Następnym fundamentalnym elementem przebudowy obecnego systemu lub nowego systemu jest stworzenie ustawowego indywidualnego podejścia do wsparcia osób niepełnosprawnych, w tym i do dofinansowania wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego, w zależności od jego np. mobilności i umiejętności zawodowych.
Obecne dofinansowanie wynagrodzenia pracowników niepełnosprawnych zostało ustawowo określone w formie „zbiorowości statystycznej” w wysokości zróżnicowanej w odniesieniu do osób zaliczonych do jednego z trzech stopni niepełnosprawności oraz rodzaju schorzenia, bez względu na to, czy są to osoby o wysokich kwalifikacjach zawodowych poszukiwanych przez przedsiębiorców (np. informatycy) czy też posiadający trudności z wejściem na rynek pracy. To jest poważny problem, który jako redakcja WatchDogPfron poddajemy debacie społecznej w kontekście racjonalności i efektywności wydatkowania środków publicznych.
Pragnę jednoznacznie podkreślić, o czym już wspomniałem, że stworzenie nowego systemu lub przebudowa obecnego nie jest możliwe bez przeprowadzenia zasadniczej reformy systemu orzekania o niepełnosprawności i określenia ustawowego indywidualnego podejścia do wsparcia osób niepełnosprawnych, a co za tym idzie i stworzenia instytucji publicznej zajmującej się indywidualną oceną potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych.
I jeszcze jedna refleksja. Procedury prawne, administracyjno-finansowe, określające funkcjonowanie instytucji publicznych i niepublicznych lub zasady wydatkowania środków publicznych są bardzo potrzebne, ale jeśli są przejrzyste, zrozumiałe i proste, również w zakresie subsydiowanego zatrudnienia osób niepełnosprawnych stanowiącego – zgodnie z odpowiednim rozporządzeniem Unii Europejskiej – formę zachęty dla przedsiębiorców w tym zakresie.
Polskie ustawowe procedury są nadmiernie skomplikowane, trudno zrozumiałe i zamiast zachęcać, w praktyce zniechęcają, szczególnie mikro i małe przedsiębiorstwa, do zatrudniania osób niepełnosprawnych m.in. z powodu konieczności rozbudowania księgowości do ich wypełniania.
Procedury muszą być uproszczone i powszechnie zrozumiałe, a tzw. kary za nieprzestrzeganie ustawowych procedur administracyjno-informacyjno-sprawozdawczych nie mogą być powiązane z otrzymanym dofinansowaniem wynagrodzenia, jeżeli dana osoba pracuje, a pracodawca wypłacił jej wynagrodzenie.
Nie oznacza to, że pracodawca nie powinien ponosić odpowiedzialności za nieprzestrzeganie wspomnianych procedur, ale ta odpowiedzialność musi mieć inny wymiar, niepowiązany z subsydiowaniem wynagrodzenia, jeśli zostało ono wykorzystane zgodnie z prawem (unijnym).
WatchDogPfron przyjmuje z zadowoleniem deklarację Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych i Prezesa Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych do podjęcia działań zmierzających do przebudowy lub stworzenia nowego systemu rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych.
Ważnym rozpoczętym działaniem, z którym wiążemy duże nadzieje, jest podpisanie przez Prezesa Rady Ministrów zarządzenia o utworzeniu międzyresortowego zespołu ds. opracowania rozwiązań w zakresie poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych i członków ich rodzin, który opracuje analizę aktualnej sytuacji tej grupy społecznej, a także kompleksowe rozwiązania i propozycje zmian legislacyjnych oraz systemowych w zakresie poprawy jej sytuacji, z uwzględnieniem postanowień Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.
WatchDogPfron będzie wspierać wszelkie inicjatywy i uczestniczyć w działaniach zmierzających do zbudowania przyjaznego, prostego i powszechnie zrozumiałego oraz efektywnego systemu wsparcia osób niepełnosprawnych, w tym do wprowadzenia transparentnej zasady wykorzystywania środków publicznych, w szczególności Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Jan Lach
