Publikujemy odpowiedź Biura Pełnomocnika Rządu d/s Osób Niepełnosprawnych na Apel Prezesa Spółdzielni Inwalidów „Odrodzenie” z Olesna do Premiera Mateusza Morawieckiego w sprawie Zakładów Pracy Chronionej w Polsce.
Na wstępie publikujemy treść Apelu w formie pliku PDF do pobrania, a poniżej odpowiedź na powyższy tekst.
Polski system rehabilitacji zawodowej i zatrudniania osób niepełnosprawnych funkcjonujący już 27 lat opiera się generalnie na dwóch rodzajach mechanizmów zachęcających pracodawców osób niepełnosprawnych do zatrudniania osób niepełnosprawnych. Pierwszy z tych mechanizmów opiera się na oferowaniu pracodawcy konkretnych bezpośrednich korzyści, głownie finansowych za zatrudnienie osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności a zwłaszcza osiągnięcie wysokiego wskaźnika zatrudnienia tej grupy pracowników. Druga grupa mechanizmów prozatrudnieniowych odwołuje się do sumień pracodawców, przełamywaniu lodów zniechęcających ich do zatrudnienia czy odwoływaniu się do modnych ostatnio pojęć i idei społecznej odpowiedzialności biznesu. Cała dotychczasowa historia polskiego systemu wykazuje jednoznacznie, że mechanizmy bazujące na konkretnych i wymiernych korzyściach przynoszą konkretne zatrudnieniowe rezultaty. Te drugie choć ważne i społecznie akceptowane nie dają tak spektakularnych efektów społecznych.
Obecna sytuacja społeczno-gospodarcza stwarza ogromną szansę dla osób z niepełnosprawnością. Zjawisko demograficzne cechujące się znaczącym przyrostem ludzi starszych kończących swoją aktywność zawodową tworzy odczuwalny deficyt rąk do pracy. To tworzy dobrą sytuację dla aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Znaczący wzrost zatrudnienia tej grupy społecznej może także stać się źródłem przychodów ZUS. Szansę dla aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych oprócz braku rąk do pracy tworzy także znaczący wzrost przeciętnego wynagrodzenia. Dzięki temu wzrostowi rośnie kwota kary jaką płacą pracodawcy za niezatrudnianie osób z orzeczeniem o niepełnosprawności. Już wkrótce, być może w tym roku, kara ta będzie równa lub bardzo zbliżona do kosztów płacy jakie ponosi pracodawca płacący najniższe wynagrodzenie. Co oznacza, że już niedługo bardziej będzie się opłacać zatrudniać Osoby niepełnosprawne niż płacić na PFRON.
Wymienione cechy sytuacji społeczno-gospodarczej tworzą ogromną szansę zmiany sytuacji zawodowej i osobistej wielu tysięcy osób z niepełnosprawnością. Łatwiej jest bowiem znaleźć pracę. Ale szansa to jedno a jej wykorzystanie to zgoła zupełnie coś innego. By dać szansie szansę potrzebny jest przewrót nieomal kopernikański a nawet kilka takich przewrotów. Poniżej przedstawiamy państwu nasze pomysły w tym zakresie.
Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych skierowało do konsultacji społecznej dokument „Założenie do Strategii na rzecz Osób Niepełnosprawnych 2018 – 2030”. Dokument ten, jak wynika z jego treści, ma mieć ogromne znaczenie dla osób niepełnosprawnych. Dlatego WatchDogPfron zamierza poświecić więcej uwagi analizie zaproponowanych tam idei i rozwiązań.
Zanim jednak podejmiemy analizę kluczowych zagadnień, redakcyjną dyskusję nad Strategią chcielibyśmy rozpocząć od pytań o miejsce, zadania i rolę Strategii w szeroko rozumianej polityce zabezpieczenia społecznego a zwłaszcza rehabilitacji zawodowej i zatrudnieniu osób niepełnosprawnych.
Renata jest osobą upośledzoną umysłowo. Otrzymuje z tego powodu rentę socjalną w wysokości 830 złotych. Zachęcona ofertą podjęcia pracy zatrudniła się w zakładzie produkującym bombki choinkowe. Firma prowadzi działalność sezonową, co czasem wywołuje perturbacje w płynności finansowej. Renata przekonała się o tym boleśnie kiedy pewnego pięknego dnia otrzymała z ZUS-u pismo wzywające ją do zwrotu otrzymanej renty socjalnej za miesiąc czerwiec. Zdumiona i zdenerwowana poprosiła mamę o wyjaśnienie tej sprawy. Jakież było zdumienie mamy Renaty gdy urzędniczka w ZUSie wyjaśniła jej, że ponieważ pracodawca w miesiącu czerwcu przelał na konto Reni wynagrodzenie bieżące (1500 złotych) oraz wynagrodzenie zaległe za miesiąc maj (1500 złotych) co w sumie dało przychód w wysokości 3000 złotych przekraczający dopuszczony prawem limit. Przepisy bowiem stanowią, że renta socjalna nie należy się, jeżeli przychód rencisty w danym miesiącu przekroczy 2900 złotych. Na nic zdały się wyjaśnienia rodzica, że jest to zaległe wynagrodzenie za miesiąc maj i że to idiotyczne by za wykroczenie pracodawcy tak boleśnie karać osobę niepełnosprawną. Wyjaśnienie urzędnika ZUS brzmiało: takie są przepisy, a jeżeli Renata chce może wystąpić o zmianę decyzji ZUS do Rejonowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
W poprzedniej części artykułu przedstawiłem metodę aktywizacji osób niepełnosprawnych, zaproponowaną przez amerykańskich uczonych. Wg nich celem rehabilitacji jest zmiana zachowania, która zapewni osobie niepełnosprawnej większą samodzielność życiową w wybranym przez nią środowisku. Ważnym ogniwem tej formy rehabilitacji jest doradca rehabilitacyjny. Pełni on w tym procesie wiele różnorodnych funkcji, których celem jest skuteczne przeprowadzenie procesu wyprowadzenia osób niepełnosprawnych z bierności zawodowej. Przez bierność zawodową tej grupy rozumiem nie tylko fakt trwałej rezygnacji z podjęcia pracy ale także akceptację przez pracujące osoby niepełnosprawne zatrudnienia poniżej ich poziomu kwalifikacji i edukacji, najczęściej za najniższe wynagrodzenie. Przedstawione podejście do rehabilitacji ma wiele wspólnego z Polską Szkołą Rehabilitacji i proponowanym przez nią systemem indywidualnego oddziaływania na osobę niepełnosprawną poprzez zintegrowany i wieloaspektowy program rehabilitacji kompleksowej. Drugą część omówienia nowej koncepcji rehabilitacji zacznę od porównania tych dwóch koncepcji.