Polityka społeczna wobec osób z niepełnosprawnością w Wielkiej Brytanii została zreformowana w latach 90. Za główne priorytety uznano rehabilitację zawodową, indywidualne potrzeby i profesjonalne usługi. Zaczęto wprowadzać programy związane z aktywizacją zawodową, oferujące np. pomoc indywidualnego doradcy czy próbne okresy pracy niepłatnej i płatnej, wykonywanej w wymiarze połowy etatu. Wprowadzono też obowiązujący wszystkich pracodawców zakaz dyskryminacji.
Od 2001 r. służby zatrudnienia i instytucja zajmująca się zasiłkami zostały połączone w jeden podmiot – agencję pracy – i stały się częścią nowego Departamentu Pracy i Emerytur. Wcześniej, od 1944 r., obowiązywał na Wyspach system kwotowy (zobowiązanie pracodawców do zatrudniania określonego procenta pracowników z niepełnosprawnością). W 1995 r. system ten został zlikwidowany i wprowadzono zakaz dyskryminacji.
Ustawa o dyskryminacji osób niepełnosprawnych oraz jej nowelizacja z 2006 r. nałożyły na wszystkie instytucje i przedsiębiorstwa obowiązek równego traktowania lub ewentualnie poszukiwania rozwiązań równościowych wobec osób z niepełnosprawnością. Każda firma zatrudniająca powyżej 15 pracowników jest zobowiązana do podejmowania działań w celu przeciwdziałania dyskryminacji osób z niepełnosprawnością na rynku pracy.
Przedsiębiorstwa oraz organizacje, które zatrudniają osoby z niepełnosprawnością, mogą ubiegać się o dotacje na przystosowanie stanowiska, dojazdy do pracy czy też zatrudnienie asystenta, tłumacza języka migowego lub lektora dla osoby z niepełnosprawnością.
Brak klasycznych stopni niepełnosprawności
W Wielkiej Brytanii nie funkcjonują znane nam stopnie niepełnosprawności. Obowiązuje jedynie podział na osoby niepełnosprawne oraz ze znaczną niepełnosprawnością.
W Anglii, Szkocji i Walii występują dodatkowo trzy stopnie związane ze zdolnością do pracy:
– ograniczona zdolność do pracy fizycznej;
– ograniczona zdolność do pracy;
– ograniczona zdolność do pracy z powodu choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego.
Zdolność do pracy ocenia się, przyznając punkty medyczne każdemu pojedynczemu upośledzeniu, niepełnosprawności czy urazowi. Skala punktów to 0, 6, 9, 15, przy czym wynik co najmniej 15 punktów oznacza niezdolność do pracy. Ocenę przeprowadza prywatna firma medyczna na zlecenie Departamentu Pracy i Rent. Następnie urzędnik departamentu stwierdza o zdolności do pracy.
W Irlandii Północnej system orzekania o zdolności do pracy opiera się na takiej samej skali, natomiast wydawaniem orzeczeń zajmują się lekarze orzecznicy z dwóch powołanych do tego instytucji.
Źródło: opracowanie własne
Remploy – gigant na rynku chronionym
W Wielkiej Brytanii chroniony rynek pracy jest niezwykle rozbudowany. Największym pracodawcą osób z niepełnosprawnością jest państwowa spółka Remploy. Zatrudnia ona ok. 11,5 tys. osób, w tym 90% pracowników z niepełnosprawnością (27% niepełnosprawnych fizycznie, 40% – umysłowo, 14% z niepełnosprawnością wzroku lub słuchu, 7% z chorobami układu oddechowego i krążenia). Spółka posiada ponad 80 fabryk i uzyskuje dochód w wysokości ok. 150 mln funtów rocznie. Otrzymuje także dotacje rządowe (ok. 100 tys. funtów rocznie), a za swoją działalność odpowiada przed rządem i parlamentem.
Z założenia Remploy ma stwarzać możliwość zatrudnienia dla osób z dużym stopniem niepełnosprawności oraz zapewnić takim pracownikom stałe zatrudnienie, stabilny dochód i poczucie niezależności. Oprócz oferowania miejsc pracy, Remploy prowadzi także ustawiczne szkolenia zawodowe oraz oferuje pracodawcom pomoc w przeprowadzaniu rozmów kwalifikacyjnych z osobami z niepełnosprawnością.
Remploy działa w kilku branżach, takich jak usługi bibliotekarskie i drukarskie, produkcja tekstyliów, produktów ortopedycznych, wózków inwalidzkich, mebli, pakowanie produktów toaletowych. Klientami Remploy są zarówno firmy z sektora prywatnego, jak i publicznego.
Spółdzielnie, stowarzyszenia, firmy społeczne
Na rynku chronionym istnieje też wiele mniejszych podmiotów gospodarczych, wpisujących się w nurt ekonomii społecznej i wspierających nie tylko zatrudnienie osób z niepełnosprawności, ale i wszelkich innych osób, które mają trudności ze znalezieniem stałej pracy.
Należą do nich m.in. spółdzielnie pracownicze, które powstały w latach 70. i 80. Celem ich działania była integracja zawodowa. We wczesnych latach 90. liczba tych podmiotów gwałtownie spadła ze względu na zmniejszenie się bezrobocia.
Osoby z niepełnosprawnością znajdują też zatrudnienie w firmach wspólnotowych. Są to małe przedsiębiorstwa, których udziały znajdują się w posiadaniu członków lokalnej społeczności . Zazwyczaj lokalizowane są na obszarach dotkniętych kryzysem ekonomicznym. Zysk reinwestowany jest w rozwój przedsiębiorstwa i tworzenie coraz większej liczby miejsc pracy lub przeznaczany na wspólny cel społeczności. Firmy te często organizują różnego rodzaju szkolenia, w zależności od lokalnych potrzeb i realizowanych programów. Zarejestrowane są zwykle jako spółki z o.o., rzadziej akcyjne, a kontrolę nad nimi sprawuje centralna wspólnotowa struktura udziałowa.
Kolejnym miejscem pracy na rynku chronionym są przedsiębiorstwa społeczne, utworzone – jak mówi brytyjska definicja – w celu zatrudniania osób z niepełnosprawnością lub osób należących do innych grup zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy. Tacy pracownicy muszą stanowić ponad 25% załogi. Przedsiębiorstwa społeczne oferują szkolenia oraz pensje zgodne ze stawkami rynkowymi. Otrzymują wsparcie finansowe od władz lokalnych i krajowych oraz Unii Europejskiej.
W Wielkiej Brytanii, głównie w Szkocji, istnieją też stowarzyszenia pośrednictwa z rynkiem pracy. Zapewniają one znalezienie pracy połączonej ze szkoleniami.
Wsparcie z programów rządowych
Jednym z ważnych priorytetów brytyjskiej polityki społecznej jest ułatwianie wejścia lub powrotu na rynek pracy osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym. W tym celu rząd wprowadził kilka programów, mających na celu wsparcie zatrudnienia tych osób na otwartym rynku pracy.
Do najważniejszych z nich należy „Workstep” – program przeznaczony jedynie dla osób z niepełnosprawnością. Ukierunkowany jest na przejście z zatrudnienia wspomaganego do zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Obejmuje więc wsparcie w zatrudnieniu w zakładzie pracy chronionej (m.in. w Remploy), a na dalszym etapie – w firmach otwartego rynku. Celem programu jest zapewnienie możliwości pracy dla osób, które ze względu na stopień niepełnosprawności nie są w stanie znaleźć bądź utrzymać pracy, ale są zdolne do pracy.
Inny ważny program to „New Deal”. Obejmuje on osoby zagrożone wykluczeniem z rynku pracy, w tym osoby z niepełnosprawnością. Jego celem jest integracja przedzawodowa (przygotowanie do pracy), jak i zawodowa.
Istnieje także kilka innych programów, np. „Work Preparation” skoncentrowany na podwyższaniu umiejętności szukania pracy oraz kwalifikacji zawodowych czy też „Job Introduction Scheme” przyznający sześciotygodniową dotację dla pracodawcy osoby z niepełnosprawnością, w celu odbycia okresu próbnego.
Realizowany jest także program „Access to Work” przeznaczony dla osób z niepełnosprawnością czynnych zawodowo lub zamierzających podjąć pracę. Środki z tego programu mogą być przeznaczone na wspieranie pracowników (np. zatrudnienie tłumacza języka migowego dla osoby głuchej albo lektora dla osoby niewidomej) oraz odpowiednie wyposażenie stanowiska pracy.
Od kilkunastu lat w Wielkiej Brytanii istnieją agencje, których zadaniem jest wyszukiwanie pracodawców gotowych zatrudniać osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności.
Marta Grzymkowska
Źródła:
Garbat Marcin, Zatrudnianie i rehabilitacja zawodowa osób z niepełnosprawnością w Europie, Zielona Góra 2012.
Najmiec Andrzej, Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy w państwach Unii Europejskiej, Warszawa 2007.
Czytaj też:
- Rehabilitacja zawodowa we Francji – indywidualne podejście do osób z niepełnosprawnością
- Rehabilitacja zawodowa w Niemczech – różnorodne formy wsparcia
