Robert Kwiatkowski: Trzeba zmienić wizerunek niepełnosprawnych na rynku pracy

Jak donoszą media elektroniczne (PulsHR.pl z dnia 19-05-2016 r.) w trakcie panelu zatytułowanego „Konstruktywni: Czy realny jest zdrowy powrót do pracy?”, który odbył się podczas Europejskiego Kongresu Gospodarczego, Robert Kwiatkowski, prezes zarządu PFRON, wygłosił kilka istotnych tez na temat rynku pracy osób niepełnosprawnych.

Tezy te można w skrócie przedstawić w następujący sposób:

1. Pracodawcy osób niepełnosprawnych są, w przeciwieństwie do pracowników z niepełnosprawnością, zadowoleni z obecnego systemu, ponieważ zapewnia im finansowe korzyści.
2. Pracownicy niepełnosprawni są często lepszymi pracownikami niż osoby pełnosprawne, lecz ich kompetencje i umiejętności są niedoceniane.
3. Aby zmienić tę sytuację, należy zmienić wizerunek niepełnosprawnych. Obecny system prowadzi m.in. do patologii ukrywania niepełnosprawności przed pracodawcą. Niepełnosprawni obawiają się, że pracodawcy nie zatrudnią pracownika z orzeczeniem o niepełnosprawności, bo w mniemaniu przedsiębiorcy generuje on większe koszty związane np. z absencją w pracy.

Z wygłoszonymi przez prezesa PFRON opiniami wiąże się pewien problem. Chodzi mianowicie o źródło tych poglądów. Jawi się pytanie: kto i kiedy badał postawy pracodawców dotyczące poziomu zadowolenia z zatrudniania osób niepełnosprawnych? Nie są to chyba najnowsze badania. Dane statystyczne z ostatnich lat pokazują, że nie mamy do czynienia ze spektakularnym wzrostem zatrudnienia osób niepełnosprawnych. W naturalny sposób wspomniane przez prezesa PFRON zadowolenie pracodawców winno się przekładać na wzrost zatrudnienia. Nie znane są też badania dotyczące rzekomego niezadowolenia osób z niepełnosprawnych. Wskaźnik zatrudnienia tej grupy społecznej jest tak niski, że każda oferta pracy, nawet za najniższe wynagrodzenie, stanowi dla osoby niepełnosprawnej szansę na zarobek, wyjście z domu, z biedy i wykluczenia społecznego.

Badania przeprowadzone na reprezentatywnej grupie osób niepełnosprawnych przez socjologów pod kierownictwem prof. Barbary Gąciarz i opublikowane w raporcie „Polscy niepełnosprawni” nie potwierdzają też tezy, że kwalifikacje i kompetencje osób z orzeczeniem o niepełnosprawności są znacząco wyższe od osób sprawnych. Prawdą jest, że wielu niepełnosprawnych to dobrzy pracownicy i zgodnie z twierdzeniem prezesa PFRON: „często są dużo lepszymi pracownikami niż osoby sprawne”. Ale nie jest to sytuacja powszechna, a nawet zbyt częsta. I nie wynika to bynajmniej z ich stosunku do pracy, lecz z ograniczeń związanych ze stanem zdrowia.

Najwięcej kontrowersji wywołuje „flagowe” stwierdzenie prezesa PFRON: „Trzeba zmienić wizerunek osób niepełnosprawnych na rynku pracy”, przez co prezes rozumie konieczność stworzenia „mody na zatrudnianie niepełnosprawnych”. Pokazania, że to jest trendy.

Trudno się zgodzić na takie PR-owskie podejście do problemu zatrudniania i aktywizacji zawodowej niepełnosprawnych. Po 8 latach bylejakości w obszarze polityki społecznej wobec osób niepełnosprawnych warto, a wręcz trzeba, sprawę bierności zawodowej tej grupy potraktować z całą należną jej powagą. Wyjść od obiektywnej oceny sytuacji, zbadać rzeczywiste przyczyny niskich wskaźników zatrudnienia i aktywności zawodowej, dramatycznie niskiego poziomu wykształcenia i aktywności społecznej i stosownie do uzyskanych wyników przyjąć skuteczną długofalową strategię zmiany tego stanu rzeczy.

Polityk twierdzący, że niepełnosprawni mają często większe kompetencje i umiejętności od pełnosprawnych, że problem tej grupy polega na tym, że jest ona niedoceniana, że należy prowadzić promocję prawdziwego (?) wizerunku pracowników z niepełnosprawnością, najwyraźniej został wprowadzony w błąd przez swoich doradców.

Panie Prezesie,
problem z aktywizacją zawodową osób niepełnosprawnych ma wiele różnych źródeł. Jednym z nich jest fakt, że system rehabilitacji zawodowej został w zasadzie sprowadzony do dofinansowania kosztów płacy tej grupy pracowników. Że nie prowadzi się systemowych działań mających na celu wzrost poziomu edukacji ogólnej i zawodowej osób z niepełnosprawnością. Nie rozwijamy systemowo ich zdolności do zatrudnienia. Instytucje, które winny kształcić i podnosić zdolność do zatrudnienia tej grupy, tzn. ZAZ-y (nieliczne) i zakłady pracy chronionej, kompletnie nie wywiązują się ze swych ustawowych obowiązków (bardzo zresztą ograniczonych przez poprzedni rząd). Że wydatki na szkolenie, kształcenie specjalistyczne i szeroko rozumianą rehabilitację zawodową osób z niepełnosprawnością zostały drastycznie ograniczone. Że system orzecznictwa o niepełnosprawności jest wadliwy. Nie ma już indywidualnych programów rehabilitacyjnych, nie ma rehabilitacji usprawniającej, umożliwiającej neutralizację wpływu niepełnosprawności na zatrudnienie. Przygotowanie do podjęcia pracy przekazano w dużej części organizacjom pozarządowym, które nie mając gwarancji stabilnego finansowania, prowadzą politykę przetrwania, co powoduje, że nie tworzą trwałej infrastruktury, dysponują kadrą funkcjonującą od projektu do projektu.

Od wielu już lat partnerzy społeczni podnoszą, że system rehabilitacji zawodowej i społecznej znalazł się w strukturalnym kryzysie. Postulują jego daleko idącą modernizację czy wręcz zmianę. Zakończenie procesu wymiany kierownictwa strategicznych instytucji zajmujących się niepełnosprawnymi (BON, PFRON) rodzi po stronie partnerów społecznych nadzieję, że nastąpi rozpoczęcie prac nad jego reformą i naprawą. Strona społeczna jest zniecierpliwiona przedłużającym się stanem oczekiwania na rozpoczęcie poważnej debaty społecznej w sprawie strategicznych zmian systemowych.

Jan Kwiatek