Rząd przedstawił sprawozdanie z realizacji postanowień Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Sprawozdanie w zasadniczej części składa się z wykazu uchwalonych przepisów i zrealizowanych projektów, których celem jest poprawa jakości życia osób z niepełnosprawnością w Polsce. Problem polega na tym, że to, co w teorii wygląda dobrze, w praktyce nie funkcjonuje w pełni prawidłowo.
Sprawozdanie odnosi się do 33 artykułów konwencji, m.in. na temat niepełnosprawnych kobiet i dzieci, równości wobec prawa, dostępu do wymiaru sprawiedliwości, udziału w życiu publicznym i kulturalnym czy mobilności. My szczególnie przyjrzeliśmy się realizacji zapisów związanych z pracą. Państwa, które przyjęły konwencję zobowiązały się do przestrzegania prawa osób niepełnosprawnych do pracy, na równych zasadach z innymi osobami i do podjęcia odpowiednich kroków m.in. w celu przeciwdziałania dyskryminacji i zatrudnienia w sektorze publicznym,
Wszystko zgodnie z prawem
Jak czytamy w sprawozdaniu, polski Kodeks pracy precyzuje zapisy konstytucyjne, gwarantując, że każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy, a pracodawca zobowiązany jest do przeciwdziałania dyskryminacji. Również przepisy związane z zatrudnieniem osób z niepełnosprawnością w administracji wydają się bardzo dobrze skonstruowane. W rządowym sprawozdaniu czytamy:
„Ustawa o służbie cywilnej oraz ustawa o pracownikach samorządowych przewidują, że w urzędach, w których wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest niższy niż 6%, w naborze kandydatów na stanowiska (z wyłączeniem stanowisk kierowniczych w jednostkach samorządu terytorialnego) pierwszeństwo mają osoby niepełnosprawne. (…)Szef Służby Cywilnej podejmuje inicjatywy skierowane do osób niepełnosprawnych – potencjalnych kandydatów w naborach do służby cywilnej oraz do osób odpowiadających za rekrutację”.
Jednocześnie autorzy rządowego dokumentu wyliczają realizowane przedsięwzięcia, które miały prowadzić do wyższego wskaźnika zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w służbie cywilnej.
„W 2012 r. odbyła się konferencja Osoby niepełnosprawne, jako kandydaci na wolne stanowiska w służbie cywilnej, konsultacje dla przedstawicieli urzędów administracji rządowej Dowiedz się więcej, działaj sprawniej – dzień otwarty dla służby cywilnej, warsztaty Służba cywilna pracodawcą osób niepełnosprawnych. Przygotowany został dokument Osoby niepełnosprawne, jako kandydaci na wolne stanowiska w służbie cywilnej – podsumowanie konferencji i wnioski na przyszłość. (…)W latach 2013-2014 realizowany jest przez Fundację Instytut Rozwoju Regionalnego, ze środków PFRON, projekt Staż w administracji publicznej wsparciem aktywizacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych oraz budowaniem pozytywnego wizerunku osób niepełnosprawnych na rynku pracy” – piszą autorzy sprawozdania.
Brak odpowiedzi na zasadnicze pytanie
Niestety w rządowym sprawozdaniu nie znajdziemy ani słowa o tym, jaki jest rzeczywisty wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w urzędach i dlaczego nie rośnie on, mimo nowelizacji ustawy o służbie cywilnej.
Tymczasem, jak pisaliśmy w artykule pt. „Mimo nowelizacji ustawy, zatrudnienie w urzędach nie rośnie”, z przebadanych przez nas 12 urzędów centralnych jedynie PFRON osiąga obecnie 6-procentowy wskaźnik zatrudnienia. Spośród pozostałych urzędów dwa osiągają wskaźnik zatrudnienia na poziomie poniżej 1% (MEN i NFOŚiGW), kolejne siedem zatrudnia 1-3% osób z niepełnosprawnością (GUS, MON, MRiRW, MZ, UKE, UOKiK, ZUS), a dwie instytucje przekroczyły poziom 3% (KRUS, MPiPS). W większości zbadanych jednostek administracji widoczny jest wzrost zatrudnienia w stosunku do 2010 i 2012 r, jednak jest on nieznaczny, oscylujący wokół 0,5 punktu procentowego.
Podobnie pesymistyczne dane wyraźnie pokazywał też raport NIK-u z 2013 r., jednak dokument ten autorzy rządowego sprawozdania potraktowali wybiórczo, wynotowując jedynie aspekty pozytywne, tak naprawdę marginalne dla całej sprawy: „Wyniki kontroli [NIK-u – przyp. red.] wskazują na prawidłowe stosowanie w procesach naboru wymogów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych, a także znaczny postęp w zakresie dostosowania siedzib urzędów do potrzeb niepełnosprawnych urzędników”.
Za wdrażanie postanowień konwencji ONZ odpowiedzialne jest Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz powołany przez nie zespół do spraw wykonywania postanowień konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, a także Rzecznik Praw Obywatelskich. Zadaniem tych instytucji jest prowadzenie oceny, czy w procesie tworzenia prawa, polityki i programów brane są pod uwagę postanowienia dokumentu ONZ. Być może warto byłoby podjąć bardziej szczegółową analizę nad tym, czy stanowione prawo – pod względem formalnym zgodne z zapisami konwencji Narodów Zjednoczonych – przynosi wymierne pozytywne skutki w wymiarze praktycznym.
Marta Grzymkowska
