Więcej osób niepełnosprawnych powinno podjąć pracę i uzyskiwać z niej dochody. To jedno z założeń Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności na lata 2010-2020. Prof. Elżbieta Kryńska podczas konferencji pt. „Osoby niepełnosprawne jako ważny potencjał lokalnego rynku pracy” przedstawiła sytuację osób z niepełnosprawnością na rynkach pracy Unii Europejskiej.
Konferencja odbyła się w Warszawie w ramach projektu „Wsparcie środowiska osób niepełnosprawnych z terenów wiejskich i małomiasteczkowych”. Podczas jednodniowego spotkania pracownicy samorządów i działacze organizacji zajmujących się aktywizacją zawodową wysłuchali wystąpień na temat zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w Polsce i za granicą.
Niepełnosprawność według ONZ
Prof. Elżbieta Kryńska z Katedry Polityki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego w wystąpieniu otwierającym konferencję, przedstawiła sytuację osób z niepełnosprawnością na rynkach pracy Unii Europejskiej. W swojej prezentacji główne akty prawne dotyczące tej grupy osób, m.in. Konwencję praw osób niepełnosprawnych ONZ, która wprowadza definicję osoby niepełnosprawnej:
– Jest to osoba, która ma długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub sensoryczną, co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełne i skuteczne uczestnictwo w życiu społecznym, na równych zasadach z innymi osobami – mówiła profesor.
Strategia na lata 2010-2020
Elżbieta Kryńska zaprezentowała też główne założenia Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności na lata 2010-2020. – Jej głównym celem jest zwiększenie możliwości osób niepełnosprawnych, tak aby mogły one w pełni korzystać ze swoich praw i uczestniczyć w życiu społecznym oraz w europejskiej gospodarce, zwłaszcza dzięki jednolitemu rynkowi – wyjaśniała badaczka. Strategia dzieli się na kilka obszarów: dostępność, uczestnictwo, równość, zatrudnienie, kształcenie i szkolenie, ochrona socjalna, zdrowie oraz działania zewnętrzne.
Dostępność (dostęp, na równych prawach z innymi, do środowiska fizycznego, transportu, technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych oraz pozostałych obiektów i usług) Uczestnictwo (prawo do swobodnego przemieszczania się, wyboru miejsca i stylu życia oraz pełnego dostępu do kultury, rekreacji i sportu) Równość (wyeliminowanie dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność) Zatrudnienie (więcej osób niepełnosprawnych musi pracować w ramach otwartego rynku pracy i uzyskiwać dochody) Kształcenie i szkolenie (osoby niepełnosprawne, a w szczególności dzieci, muszą być w odpowiedni sposób integrowane w ogólnym systemie edukacyjnym i w ich najlepszym interesie leży zapewnienie im indywidualnego wsparcia) Ochrona socjalna (zapewnienie godnych warunków życia – możliwość korzystania z systemów ochrony socjalnej i programów ograniczania ubóstwa, mieszkalnictwa socjalnego i innych usług zwiększających ich możliwości, a także programów emerytalnych i rentowych) Zdrowie (prawo do równego dostępu do opieki zdrowotnej, w tym do prewencji, oraz do specjalnych świadczeń zdrowotnych i rehabilitacyjnych wysokiej jakości i w dostępnych cenach, w których uwzględniane są ich potrzeby, także te związane z płcią) Działania zewnętrzne (promocja praw osób niepełnosprawnych – upowszechnianie Źródło: Elżbieta Kryńska, prezentacja „Osoby niepełnosprawne na rynkach pracy zintegrowanej Europy”, Konferencja „Wsparcie środowiska osób niepełnosprawnych z terenów wiejskich i małomiasteczkowych”, Warszawa 2014 |
System kwotowy czy dyskryminacja pozytywna?
W swojej prezentacji prof. Kryńska przedstawiła też najważniejsze regulacje dotyczące wsparcia zatrudnienia osób z niepełnosprawnością stosowane w krajach Unii Europejskiej. Wiele w nich jest stosowanych także w Polsce. Regulacje stosowane w krajach unijnych to:
System kwotowy (wymóg uzyskania przez określone grupy pracodawców procentowego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych + sankcje finansowe za nieosiągnięcie wskaźnika, w Polsce jest to 6%) Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w systemie zamówień publicznych (osiągnięcie określonego wskaźnika jako warunek uczestnictwa w przetargu albo premiowanie za posiadanie określonego wskaźnika; w Polsce istnieje możliwość stosowania klauzul społecznych przy przetargach) Szczególne przepisy z zakresu prawa pracy (ochrona osób niepełnosprawnych przed zwolnieniem z pracy, szczególne wymogi związane z wykonywaniem przez nie pracy) System antydyskryminacyjny (praktyczna transpozycja norm UE, chroniąca osoby niepełnosprawne przed dyskryminacją na rynku pracy) Przepisy w zakresie tzw. dyskryminacji pozytywnej (np. preferencyjny dostęp do ofert pracy, pierwszeństwo w zatrudnieniu w określonych sytuacjach; w Polsce obowiązują preferencyjne warunki zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w administracji publicznej) Instytucja rzecznika (którego zadaniem jest ochrona praw i reprezentowanie osób niepełnosprawnych; w Polsce nie funkcjonuje rzecznik, jest natomiast Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, funkcjonujący w strukturach Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej) Źródło: Elżbieta Kryńska, prezentacja „Osoby niepełnosprawne na rynkach pracy zintegrowanej Europy”, Konferencja „Wsparcie środowiska osób niepełnosprawnych z terenów wiejskich i małomiasteczkowych”, Warszawa 2014 |
Rekompensaty dla pracodawców
Badaczka w swoim wystąpieniu wymieniła najważniejsze formy rekompensat stosowane w krajach UE. Są to instrumenty, które mają wyrównać pracodawcom podwyższone koszty związane z zatrudnieniem osób z niepełnosprawnością.
Do rekompensat należą m.in. zatrudnienie dotowane (pracodawcy otrzymują określone środki finansowe na wyrównanie dodatkowych kosztów związanych z zatrudnieniem osoby niepełnosprawnej oraz jej niższej produktywności – kwoty są ustalane bądź ryczałtowo, zależnie od rodzaju niepełnosprawności i/lub jego produktywności bądź na podstawie rzeczywistej analizy kosztów); zatrudnienie wspomagane (indywidualne wsparcie udzielane osobie niepełnosprawnej – np. usługa doradcza, wsparcie trenera pracy), rehabilitacja zawodowa, transport do i z miejsca pracy, przystosowanie miejsc pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, szkolenia.
Rynek chroniony w Europie
Prof. Kryńska zwróciła uwagę także na najważniejsze formy zastępowania stosowane w krajach unijnych. – Ich wspólną cechą jest niepodleganie przez pracowników regułom wolnej konkurencji – wyjaśniała.
Mowa tu przede wszystkim o dwóch instrumentach. Pierwszym z nich jest tworzenie miejsc pracy dla określonych osób niepełnosprawnych w specjalnie wydzielonych jednostkach, np. w jednostkach publicznych lub podmiotach zamkniętego (chronionego) rynku pracy. Zakładom pracy chronionej prof. Kryńska poświęca więcej uwagi, przedstawiając główne modele zatrudnienia chronionego.
|
Główne modele zatrudnienia chronionego w UE Terapeutyczny – dotyczy zwykle osób niepełnosprawnych intelektualnie, brak umów o pracę, nadzorcza rola rodziców, praca ma charakter terapii, wynagrodzenie nie związane z efektami pracy Pośredni – pracownicy uzyskują co najmniej minimalną płacę, jeśli pisemna umowa o pracę nie jest zawarta to i tak stosuje się reguły prawa pracy Mieszany – zarówno podmioty terapeutyczne, jak i te regulowane prawem pracy Źródło: Elżbieta Kryńska, prezentacja „Osoby niepełnosprawne na rynkach pracy zintegrowanej Europy”, Konferencja „Wsparcie środowiska osób niepełnosprawnych z terenów wiejskich i małomiasteczkowych”, Warszawa 2014 |
Włoski monopol dla niewidomych
Drugą formą zastępowania wymienianą przez prof. Elżbietę Kryńską jest zapewnieniu osobom o pewnych rodzajach niepełnosprawności monopolu na wykonywanie określonych prac. Tu prof. Kryńska podała ciekawy przykład z Włoch, gdzie osoby niewidome pracują jako masażyści lub operatorzy central telefonicznych. W Polsce instrument ten działał na bardzo szeroką skalę w okresie PRL-u, kiedy monopole na produkcję różnych towarów otrzymywały spółdzielnie inwalidów i spółdzielnie niewidomych. Po 1989 r. monopole – jako instrument wspierania zatrudnienia osób z niepełnosprawnością – przestały w Polsce funkcjonować.
Konferencja, w ramach której profesor Elżbieta Kryńska miała swoje wystąpienie, zorganizowana została przez realizatorów projektu „Wsparcie środowiska osób niepełnosprawnych z terenów wiejskich i małomiasteczkowych”: Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych wraz z Fundacją Aktywizacja. Projekt współfinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.
Marta Grzymkowska
