PFRON opublikował jeden z rozdziałów raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) o niepełnosprawności. Poświęcony on jest zagadnieniom rehabilitacji i pokazuje bardzo duże różnice w dostępie do świadczeń w różnych rejonach świata. Przykładowo liczba fizjoterapeutów na 10 tys. mieszkańców w Finlandii wynosi prawie 21, podczas gdy w Pakistanie, Burkina Faso i na Wybrzeżu Kości Słoniowej – sto razy mniej.
Raport opracowany przed trzema laty przez WHO przetłumaczono i zamieszczono w najnowszym numerze kwartalnika naukowego „Niepełnosprawność” wydawanego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Definicja rehabilitacji
Na samym początku raport uściśla definicję rehabilitacji, określając ją jako „zestaw środków wspierających te jednostki, które doświadczają lub u których prawdopodobne jest wystąpienie niepełnosprawności, w celu osiągnięcia i zapewnienia optymalnego funkcjonowania w interakcji z ich środowiskiem”.
Rehabilitacja redukuje wpływ szerokiej gamy schorzeń. Na ogół trwa przez ustalony okres, ale może obejmować jednostkowe/liczne działania interwencyjne, które zapewniane są przez pojedynczą osobę/zespół pracowników rehabilitacyjnych i może być konieczna w fazie ostrej lub w stadium początkowym, po niezwłocznym rozpoznaniu schorzenia, aż po fazę ostrej choroby i w okresie leczenia podtrzymującego.
Źródło: Zmodyfikowana wersja Cyklu Rehabilitacji (za WHO)
Wykres pokazuje, że rehabilitacja obejmuje identyfikację problemów i potrzeb danej osoby, odnoszących się do kwestii istotnych czynników jednostki i środowiska, wyznaczając cele rehabilitacji, planując i realizując swoje działania oraz oceniając skutki.
Niepełnosprawność na świecie
Jak wspomnieliśmy, raport nie jest globalnym obrazem zjawiska niepełnosprawności. Taki obraz nie może powstać, ponieważ nie istnieją dane światowe dotyczące choćby zapotrzebowania na usługi rehabilitacyjne. Z kolei istniejące dane na temat stosowanych usług są często niepełne i fragmentaryczne. Także porównywalność danych jest niezwykle utrudniona ze względu na różnice w definicjach, klasyfikacjach środków itp.
Poza jakością danych, istotnym czynnikiem zaciemniającym obraz są kulturowe uwarunkowania różnicujące postrzeganie niepełnosprawności.
Przytoczmy wszakże te nieliczne dane globalne, które raport podaje:
• Liczba osób, które potrzebują aparatów słuchowych na całym świecie opiera się na szacowaniach Światowej Organizacji Zdrowia z 2005 r. Jest to około 278 milionów osób z umiarkowanym i głębokim upośledzeniem słuchu. Eksperci szacują, że w krajach rozwiniętych około 20% osób z upośledzeniem słuchu potrzebuje aparatów słuchowych, co sugeruje, że na świecie żyje 56 milionów potencjalnych użytkowników aparatów słuchowych. Producenci i dystrybutorzy aparatów słuchowych szacują, że ich produkcja spełnia obecnie mniej niż 10% światowego zapotrzebowania, a w krajach rozwijających się rocznie zaspokaja się mniej niż 3% potrzeb na aparaty słuchowe.
• Międzynarodowe Towarzystwo Protetyki i Ortopedii oraz Światowa Organizacja Zdrowia szacują, że osoby potrzebujące protezy lub ortezy oraz podobnych pomocy stanowią 0,5% populacji w krajach rozwijających się, a 30 milionów ludzi w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej wymaga szacunkowo 180 tysięcy specjalistów w zakresie rehabilitacji.
• W 2005 r. w krajach rozwijających się funkcjonowały 24 szkoły protetyczne i ortopedyczne, które rocznie kończyło 400 absolwentów. Istniejące na świecie obiekty szkoleniowe dla specjalistów z dziedziny protetyki i ortopedii oraz usługodawców innych niezbędnych pomocy rehabilitacyjnych są głęboko niewystarczające w stosunku do zapotrzebowania.
• Ostatnie światowe badanie przeprowadzone w 195 krajach (w latach 2006–2008) i dotyczące usług okulistycznych wykazało, że czas oczekiwania na nie w obszarach miejskich wynosił średnio mniej niż jeden miesiąc, a na obszarach wiejskich wynosił od sześciu miesięcy do roku.
Indeks problemów i procedur
Raport nie jest obrazem, lecz indeksem problemów i zagadnień, dla większej plastyczności zilustrowanych studiami przypadków bądź to konkretnych schorzeń – ich opisu, opisu środków rehabilitacji, możliwych barier i osób zaangażowanych w działania rehabilitacyjne (np. dziecka z dziecięcym porażeniem mózgowym), bądź opisu schorzenia i sposobów leczenia oraz rehabilitacji w konkretnym kraju (choćby np. leczenie stopy końsko-szpotawej w Ugandzie).
Raport to także spis podstawowych procedur mających na celu przezwyciężenie jakiegoś zjawiska. Przykładowo w celu eliminacji barier w świadczeniach rehabilitacyjnych wymienia się:
• reformę polityki, prawa i systemów realizacji, w tym opracowania lub zmiany krajowych planów dotyczących rehabilitacji;
• rozwijanie mechanizmów finansowania eliminacji barier związanych z finansowaniem rehabilitacji;
• zwiększanie zasobów ludzkich w rehabilitacji, w tym szkolenia i utrzymania personelu rehabilitacyjnego;
• rozszerzenie i decentralizację w świadczeniu usług;
• zwiększanie wykorzystania i dostępności technologii i urządzeń wspomagających;
• rozwijanie programów badawczych, w tym poprawę informacji i dostępu do wytycznych związanych z dobrą praktyką.
Zasadniczą część raportu stanowią omówienie istniejących systemów rehabilitacji oraz zalecenia do tworzenia ich tam, gdzie takich systemów nie ma. Omawia się zatem działania organizacyjne, zarówno te organiczne, jak i dla wyższego etapu rozwoju. Są to: rozwijanie mechanizmów finansowania rehabilitacji, zwiększanie zasobów ludzkich na cele rehabilitacji, działalność edukacyjna i szkoleniowa. Omawiając zasady, raport podaje bardzo konkretne przykłady, a także porównania wybranych państw (klucz reprezentatywności).
Wniosek płynący z tych porównań to olbrzymie różnice w dostępie do elementarnych form rehabilitacji. Chociażby liczba fizjoterapeutów przypadająca na 10 tysięcy mieszkańców, których najwięcej przypada w Finlandii (prawie 21), podczas gdy w Pakistanie, w Burkina Faso i na Wybrzeżu Kości Słoniowej sto razy mniej (przy takim nasyceniu pojęcie „dostępność” traci swoje elementarne znaczenie).
Zalecenia dla Polski?
Na koniec akcent w domyśle polski, bo wśród wniosków i zaleceń dotyczących działań politycznych i mechanizmów regulacyjnych znajdujemy ustęp, który w pełni odzwierciedla nasze potrzeby w tym zakresie:
– opracowanie lub zmiana państwowych planów rehabilitacyjnych, w zgodzie z analizą sytuacji, w celu maksymalizacji rezultatów funkcjonowania w ramach społeczeństwa, w sposób zapewniający trwałe finansowanie;
– tam, gdzie prowadzona jest polityka, należy dokonać niezbędnych zmian w celu zapewnienia spójności z Konwencją o Prawach Osób Niepełnosprawnych.
Jerzy Jarski
Kwartalnik „Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania”, nr I/2014 (10)
